ترخیص کالا از گمرکات؛ گام به‌سوی اقتصاد داده‌محور و تجارت هوشمند

ترخیص کالا از گمرکات ایران در چند دهه ی گذشته ثابت کرد که فرآیندی است که مستلزم فرم، مهر و امضا است. اما جهان تجارت امروز سرعت بی ‌سابقه ای به خود گرفته است و به سمت داده، اتوماسیون و شفافیت اقتصادی در حال حرکت است. توی این شرایط ، گمرک صرفا یک نهاد کنترل واردات و صادرات نیست و یکی از مهم‌ ترین مراکز داده ا‌ی اقتصادی کشور است. درک درست از «ترخیص کالا» در این عصر دیجیتال، در واقع درک درست از آینده‌ی اقتصاد ایران است.

گمرک  و نقش آن به عنوان منبع داده اقتصادی 

اظهارنامه گمرکی پازلی از بخش اقتصاد کشور است که اطلاعاتی درباره نوع کالا، کشور مبدا، مسیر حمل، نرخ ارز، و حتی الگوی مصرف داخلی را به ما ارائه می دهد. مثلا کره جنوبی و سنگاپور کشورهایی هستند که داده‌های گمرکی برای آن ها فقط برای کنترل استفاده نمی شود بلکه برای پیش‌بینی تورم، تنظیم تعرفه‌ ها و رصد امنیت غذایی مورد استفاده قرار می گیرد. در کشور ما هم اگر داده‌های ترخیص کالا به‌ صورت یکپارچه  آنالیز شوند، می‌ توانیم به آن به دید یک ابزار هوشمند سیاست‌ گذاری اقتصادی نگاه کنیم.  حالا فرض کنید که گمرکات به جای تمرکز بر کنترل دستی اسناد، به یک «مرکز تحلیل زنجیره تأمین» تبدیل شوند و این جایی می شود که قبل از بحران ارزی یا کمبود کالا هشدار می دهد.

 دیجیتالی‌شدن چه تاثیری بر فرآیند ترخیص می گذارد؟ 

ما دیدیم که طی چند سال گذشته با ورود سامانه‌ های بر خط مانند سامانه جامع امور گمرکی گام های موفقیت آمیزی در جهت شفافیت سیستم گمرک برداشته شد. اما راه برای پیشرفت بسیار طولانی است و می بینیم که کشورهای بسیاری  از هوش مصنوعی برای تشخیص تخلف، بلاک‌چین برای ردیابی اسناد، و اینترنت اشیاء برای کنترل محموله‌ها  در کنار دیگر فناوری های استفاده می کنند. در چنین سیستمی می بینیم که ترخیص کالا از گمرکات سریع‌، دقیق، ارزان‌ و غیرقابل فساد است. داده‌ ها به ‌صورت زنده با بانک مرکزی، سازمان مالیات و وزارت صنعت مبادله می‌شوند و تصمیمات اقتصادی بر اساس همین واقعیت به وجود می آیند و خبری از حدس و گزارش‌های دیرهنگام نیست. .

گمرکات چه نقشی در ثبات ارزی دارد؟ 

در شرایطی که نرخ ارز و ارزش پول ملی نوسان دارد، گمرکات کشور یکی از ابزارهای اصلی برای کنترل تراز تجاری هستند. هر کالای ترخیص‌ شده نمایانگر یک تصمیم ارزی است که نشان می دهد که اگر سیاست ارزی کشور  با روند ترخیص هماهنگ نداشته باشد، کالاهایی که برای تولید حیاتی‌ هستند در صف انتظار می مانند. و در عوض می بینیم که کالاهای مصرفی با ارز ارزان وارد شوند که این باعث می شود تا  اقتصاد از درون دچار عدم تعادل شود. با تحلیل لحظه ‌ای داده‌های گمرکی  سیاست ‌گذاران متوجه می شوند که ارز کشور دقیقاً در چه کالاهایی مصرف می‌ شود و آیا با اهداف اقتصادی کشور هم سو است؟

آموزش و آینده‌ی نیروی انسانی در گمرک

اینکه  گمرکات دیجیتالی ‌شدن این معنی را نمی دهد که نیروی انسانی باید حذف شود و درست بر عکس آن است و به این معنی است که باید بر روی ارتقای سطح تخصص آن ها کار شود. کارشناسان گمرکی آینده، دیگر صرفاً ارزیاب کالا نیستند؛ آن‌ها تحلیل‌گر داده، متخصص زنجیره تأمین و آشنا با فناوری‌های نو خواهند بود. بنابراین اگر بخواهیم این تحول رخ دهد باید به آموزش های تخصصی در فناوری اطلاعات، اقتصاد کلان و تحلیل داده در ساختار گمرک بها بدیم.

ترخیص کالا از گمرکات در دوران تحریم

ایران با چالش های اساسی روبرو است و یکی از آنها این است که ایران باید بتواند با با شرایط خاص اقتصادی ناشی از تحریم‌ها خود را تطبیق دهد. محدودیت‌های بانکی و بیمه ‌ای فرآیندهای تجارت خارجی را پیچیده تر کرده اند. .
این فضایی است که فضا را برای نوآوری در فرآیند ترخیص و استفاده از سامانه‌های داخلی انتقال داده و اعتبارسنجی غیر بانکی باز می کند و این به معنای تداوم واردات کالاهای حیاتی است.

جمع‌بندی

ترخیص کالا از گمرکات دیگر یک فرایند ساده اداری نیست؛ بلکه نقطه تلاقی سیاست‌های ارزی، داده‌های اقتصادی، فناوری و آینده‌نگری است. کشوری که بتواند این حلقه را هوشمند، شفاف و سریع کند، در برابر تورم، بحران ارزی و فشارهای بین‌المللی مقاوم‌تر خواهد بود.