باریجه: معجون اسرارآمیز کوهستانهای خاموش
در ارتفاعات خلوت و پرابهت کوهستانهای ایران، گیاهی روییده که بیصدا اما پرقدرت، تاریخ، درمان و ثروت را در خود نهفته دارد؛ گیاهی که نامش باریجه است. باریجه، این موجود اسرارآمیز طبیعت، با نام علمی Ferula gummosa، سالهاست که نقش مهمی در طب سنتی، صنایع مدرن و اقتصاد جوامع محلی ایفا میکند.
باریجه به خانواده چتریان تعلق دارد و ویژگیهایی چون برگهای پهن، گلهای زردرنگ و ساقههای قطور و راست دارد. این گیاه مقاوم، به ویژه در دامنههای سنگلاخی زاگرس، البرز و خراسان رشد میکند و برای استخراج صمغ ارزشمند خود به شرایط آب و هوایی خاصی نیاز دارد: تابستانهای گرم، زمستانهای سرد و بارندگی محدود.
صمغ باریجه، مادهای معطر و کمیاب است که به روش سنتی از برش روی ساقه یا ریشه استخراج میشود. این صمغ که در نگاه نخست ظاهری ساده دارد، در حقیقت یک ترکیب شیمیایی پیچیده و گرانبهاست. در طب سنتی ایران، از باریجه برای درمان طیف گستردهای از بیماریها استفاده شده است؛ از مشکلات گوارشی و تنفسی گرفته تا دردهای عضلانی و التهابات مزمن. بوعلی سینا، حکیم پرآوازه ایرانی، در کتاب «قانون» از باریجه به عنوان یکی از داروهای برتر طبیعت یاد کرده و خواص متعددی برای آن برشمرده است.
در عصر حاضر، دانشمندان خواص آنتیباکتریال، ضدالتهابی و آنتیاکسیدانی این گیاه را با آزمایشهای دقیق تأیید کردهاند. همچنین، اسانس باریجه به دلیل بوی گرم و تلخش، جزو ترکیبات ثابت بسیاری از عطرهای مشهور جهان است و در صنایع بهداشتی و آرایشی نیز به کار میرود.
با تمام این ارزشها، باریجه در معرض تهدید جدی قرار گرفته است. برداشت غیراصولی، چرای بیرویه دام و تغییرات اقلیمی، جمعیت این گیاه ارزشمند را به شدت کاهش دادهاند. برخلاف تصور رایج، برداشت صمغ باریجه اگر بدون آسیب رساندن به گیاه انجام شود، میتواند سالها تداوم یابد؛ اما در بسیاری از مناطق، استخراج صمغ همراه با تخریب کامل ریشه انجام میشود و گیاه دیگر قدرت بازسازی ندارد.
در پاسخ به این بحران، پروژههای کشت نیمهطبیعی و ترویج برداشت اصولی در برخی استانها آغاز شده است. کارشناسان بر این باورند که با آموزش بهرهبرداران محلی و ایجاد انگیزههای اقتصادی برای حفاظت از منابع طبیعی، میتوان از نابودی کامل این طلای طبیعی جلوگیری کرد.
باریجه تنها یک گیاه دارویی یا صنعتی نیست؛ نمادی است از پیوند عمیق انسان با طبیعت، از حکمت نیاکان در شناخت داروهای طبیعی، و از مسئولیتی که امروز بر دوش ماست. در جهانی که تنوع زیستی هر روز بیشتر تهدید میشود، پاسداری از باریجه یعنی حفاظت از بخشی از حافظه زیستی و فرهنگی سرزمینمان.
)
مشاهده نظرات بیشتر...