ساخت سقف های گنبدی شکل در ایران

در صنعت ساختمان سازی نحوه اجرا و محاسبه سقف گنبدی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. سقف در معماری در انواع مختلف سقف های شیب دار، صاف، دارای شیروانی، گنبدی و غیره دسته بندی می شود. در این مقاله قصد داریم به معرفی سقف های گنبدی، مزایا، معایب و نحوه اجرا و محاسبه این نوع سقف ها بپردازیم.

ملل آرمه، یکی از بزرگ ترین شرکت های ساختمانی و پیمانکار ساختمان است. از مهم ترین پروژه های انجام شده توسط این شرکت می توان به پروژه بازار طلا و جواهر خورشید، بزرگترین بازار طلا و جواهر کشور اشاره کرد. بخشی از سقف این بازار به شکل گنبدی طراحی شده است. این شرکت سابقه ای درخشان در طراحی و ساخت سقف گنبدی دارد. از دیگر فعالیت های این مجموعه می توان به مشارکت در ساخت در اصفهان اشاره نمود.

• قبل از بیان نحوه اجرا و محاسبه سقف گنبدی ، بهتر است با انواع این سقف و تاریخچه ساخت آن آشنا شوید. سقف های گنبدی از دیرباز تا کنون توسط معماران و مهندسان در سراسر دنیا اجرا می شوند. این سقف ها از نظر جذابیت بصری و مقاومت در برابر عوامل جوی و برودتی بسیار پر طرفدار بوده و در اقصی نقاط جهان اجرا می شوند.

سقف های گنبدی از نظر ابعاد و شکل ظاهری به دو نوع نیم گرد و نیم قوس نابرابر تقسیم می شوند. شعاع سطح مقطع و ارتفاع سقف های نیم گرد با یکدیگر برابر است. این در حالیست که شعاع سطح مقطع با ارتفاع سقف های نیم قوس نابرابر، مساوی نیست. اما این سقف ها از نظر متریالی که برای پوشش دهی آن ها مورد استفاده قرار می گیرد نیز به انواع مختلفی تقسیم بندی می شوند.

انواع سقف گنبدی از نظر متریال

• سقف های گنبدی آجری: آجر و سنگ از اولین متریال هایی هستند که در ساخت سقف های گنبدی مورد استفاده قرار گرفتند. اولین گنبد هایی که در خاورمیانه ساخته شده اند از این جنس هستند.
• سقف های گنبدی چوبی: چوب یکی از سبک ترین و انعطاف پذیر ترین متریال هایی است که تا قرن 7 میلادی برای ساخت گنبد مورد استفاده قرار می گرفت. اکثر کلیساهای این دوران دارای گنبدهای چوبی هستند. این گنبد ها معمولاً توسط سقف های مسی یا سربی در برابر عوامل جوی محافظت می شدند.
• سقف های گنبدی شینگل: پوشش شینگل یکی از مدرن ترین متریال هایی است که برای ساخت سقف های گنبدی مورد استفاده قرار می گیرد. زیرسازی این سقف ها به وسیله پروفیل های فلزی انجام شده و و یک لایه تخته OSB سطح آن را می پوشاند. در نهایت شینگل ها روی گنبد نصب می گردند.
• سقف های گنبدی فلزی: زیرسازی این نوع سقف نیز به وسیله پروفیل های فلزی انجام شده و روی آن به وسیله ورق های فلزی پوشش داده می شود. نصب ورق های فلزی با توجه به زاویه خمش و دامنه عرضی گنبد به صورت مثلثی انجام می شود. در قسمت خط الرأس گنبد می توان از تکه های فلزی کوچک تر نیز استفاده کرد.

سقف های گنبدی پلکسی: یکی از مهم ترین مزیت های این نوع متریال شفاف بودن آن است. به همین دلیل فضای خارجی از داخل سقف کاملاً قابل رؤیت است. همچنین این متریال دارای تنوع در رنگ بندی بوده و با توجه به سلیقه کارفرما قابل تغییر است. این متریال کاملاً ضد ضربه و ضد آب بوده و در برابر پوسیدگی مقاومت بالایی دارد.

ساخت سقف های گنبدی به 19 هزار سال قبل از میلاد باز می گردد. این سازه یکی از شاخص های مشهور در معماری اسلامی است. اولین گنبد ها در بین النهرین ساخته شدند. این سازه در معماری بیزانس و ساسانی به وفور دیده می شود. در قرون وسطی این سازه به سایر کشورهای اروپایی و اسلامی راه یافت و در ایران، روم، چین و غیره مورد استفاده قرار گرفت. پس از استفاده از سقف های گنبدی در دوران مدرن ایتالیا، این سازه در دوران رنسانس به اروپا و معماری عثمانی راه یافت. قدیمی ترین گنبد بتنی در پانتئون رم قرار دارد که ساخت آن به 126 سال پس از میلاد باز می گردد.

ساخت سقف های گنبدی شکل در ایران نیز پیشینه ای دیرینه دارد. گنبد در معماری ایرانی و اسلامی از جایگاه ویژه ای برخوردار است. ساخت اولین گنبد ها در معماری اسلامی به سال 691 میلادی در دوران بنی امیه باز می گردد. سقف های گنبدی شکل اسکیموها که با نام ایگلو شناخته می شوند مقاومت بالایی در برابر وزش بادهای شدید قطبی دارند. همچنین این سازه ها می توانند بدون آنکه تخریب شوند، وزن بالای برف را تحمل کنند. این سازه به دلیل عدم دسترسی اسکیموها به متریال دیگر از جمله چوب و خاک رواج یافته است. در ادامه به نحوه اجرا و محاسبه سقف گنبدی اشاره ای خواهیم داشت.

تا به اینجا با نحوه اجرا و محاسبه سقف گنبدی آشنا شدید. حال نوبت به بیان مزایا و معایب این نوع سقف می رسد. از جمله مزایای سقف های گنبدی می توان به جذابیت بصری، مقاومت در برابر رانش و ریزش، مقاومت بالا در برابر شرایط جوی و تغییرات آب و هوایی، قابلیت اجرا با متریال های مختلف، قابلیت پوشش دهی فضاهای گسترده و غیره اشاره کرد. اما در عین حال برای گرم و سرد کردن فضای داخلی این سقف ها به انرژی بیشتری نیاز است. همچنین نگهداری آن ها دشوار بوده و هزینه های ساخت و نگهداری بالاتری در مقایسه با سقف های دیگر دارند.

نحوه اجرا و محاسبه سقف گنبدی شاید مهم ترین مرحله در ساخت این نوع سقف باشد. ترسیم هندسی دقیق و تناسب قوی در این سازه آن را به یکی از پر طرفدارترین سازه های معماری تبدیل کرده است. این سازه امروزه تبدیل به یکی از شاخص ها برای شناسایی اماکن مذهبی در جوامع اسلامی شده است.